Jeśli zastanawiasz się, kiedy można chodzić po rekonstrukcji ACL, to musisz wiedzieć, że zależy to od wielu czynników. Istotna jest zarówno wielkość urazu i uszkodzeń okolicznych tkanek, jak i ogólny stan całego organizmu i jego zdolności do regeneracji. Na powrót do zdrowia ma wpływ również prowadzony przez ciebie styl życia przed uszkodzeniem więzadła krzyżowego przedniego kolana. Im więcej było w nim aktywności, tym szybsze efekty przyniesie rehabilitacja po rekonstrukcji ACL (więzadła krzyżowego przedniego).
Jak wygląda w praktyce i jak ważną rolę odgrywa w procesie odzyskiwania pełnej sprawności fizycznej?
Rehabilitacja przed rekonstrukcją ACL — kiedy jest wskazana
Czymś oczywistym jest rehabilitacja kolana po operacji, ale czy niezbędna jest również przed jej wykonaniem?
Otóż są dwie grupy pacjentów. Pierwsza to pacjenci z przewlekłą niestabilnością, którzy funkcjonują często kilka lat z niewydolnym ACL. W takich przypadkach zazwyczaj nie ma u nich bezwzględnej konieczności przygotowania rehabilitacyjnego przed zabiegiem operacyjnym.
Druga grupa pacjentów to osoby, które decydują się na zabieg operacyjny w ciągu kilku tygodni od urazu. Często po urazie skrętnym kolana pacjenci są unieruchamiani w szynach gipsowych lub ortezach bez żadnych zaleceń dotyczących utrzymania zakresu ruchu i funkcji kolana. To właśnie takie osoby muszą udać się do fizjoterapeuty przed operacją. Aby zabieg rekonstrukcji dał oczekiwany efekt, czyli żeby nowe więzadło dawało poczucie stabilności i jednocześnie pozwalało na pełną ruchomość stawu kolanowego, pacjent powinien uzyskać praktycznie pełen wyprost i możliwie duże zgięcie w stawie kolanowym już przed zabiegiem.
Innym ważnym elementem przed zabiegiem jest wzmocnienie siły mięśni uda, głównie czworogłowego. Jest to ważne, ponieważ po zabiegu mięśnie zanikają, a zwłaszcza mięsień czworogłowy. Przez pierwsze 2 tygodnie po zabiegu dochodzi do utraty nawet do 20% masy i siły mięśni, więc należy je wzmocnić przed zabiegiem, żeby było z czego „spadać”.
Rehabilitacja po rekonstrukcji ACL
Rehabilitacja po operacji kolana rozpoczyna się bardzo szybko, bo już w dniu zabiegu. Fizjoterapeuta pionizuje pacjenta, uczy go chodzenia o kulach oraz instruuje, co powinien robić, a czego unikać. Natomiast sam proces usprawniania na sali rehabilitacyjnej powinien zacząć się już kilka dni po zabiegu.
W początkowej fazie rehabilitacji fizjoterapeuta skupia się na terapii przeciwobrzękowej i na odzyskiwaniu zakresu ruchu. Rehabilitacja w tym czasie obejmuje szczególnie wyprost stawu kolanowego i jednoczasowo aktywizację mięśnia czworogłowego uda. Wszystkie działania fizjoterapeuty powinny odbywać się w zakresie niebolesnym, co w praktyce oznacza, że pracuje bez bólu. Uczy też chodzenia o kulach z prawidłowym obciążaniem operowanej nogi.
Kule łokciowe i błędy w chodzeniu
Rehabilitacja po ACL nie wyklucza używania kul łokciowych. Wiele osób zastanawia się, jak długo powinni z nich korzystać i kiedy można chodzić po rekonstrukcji ACL bez tego rodzaju wsparcia.
Osoba po zabiegu rekonstrukcji samego więzadła krzyżowego przedniego zwykle korzysta z kul łokciowych przeciętnie do 4 tygodni. Oczywiście z kul może ona zrezygnować wcześniej. Warunkiem jest prawidłowy chód, wolny od bólu i przy pełnym wyproście w stawie kolanowym. Są osoby, którym już po dwóch tygodniach kule bardziej przeszkadzają, niż pomagają.
Rehabilitacja po rekonstrukcji ACL pomaga między innymi skorygować błędy w chodzeniu.
Najczęstsze z nich wynikają z obawy przed obciążaniem operowanej nogi. Osoba, która je popełnia, chodzi na prostej nodze i nie zgina kolana. Ruch prowadzi biodrem, opiera stopę jedynie na palcach albo wręcz skacze na jednej nodze. Takie nieskorygowane w porę nieprawidłowości prowadzą do wytworzenia tak zwanego złego schematu ruchu. Okazuje się, że oduczenie złych, utrwalonych nawyków trwa znacznie dłużej, niż nauka prawidłowego schematu ruchu już od pierwszych chwil po zabiegu.
Stabilizatory stawu kolanowego — czy trzeba ich używać?
Uszkodzenie więzadeł krzyżowych nie należy do małych urazów. Ich rekonstrukcja wiąże się z poważnym i wymagającym precyzji zabiegiem. A skoro tak, to możesz uznać, że operowane kolano wymaga dodatkowych zabezpieczeń w początkowym okresie, gdy wracać będzie do pełnej sprawności. Wówczas na myśl mogą ci przyjść różnego rodzaju stabilizatory stawu kolanowego, czyli ortezy, które przez wielu pacjentów uznawane są za klucz do sukcesu rehabilitacyjnego.
Okazuje się, że w praktyce są one zbędne, poza wyraźnymi wskazaniami i zaleceniami lekarza operującego. Po standardowych rekonstrukcjach ACL stabilizatory nie są stosowane i wielu rehabilitantów nie jest ich zwolennikiem.
Jak już wiesz, mięśnie po zabiegu mają tendencję do zanikania. Wynika to z ich nieczynności, nieużywania lub używania tylko w nieznacznym procencie. Wyobraź sobie więc, że taką operowana nogę włożysz w stabilizator, nawet na kilka godzin dziennie. Jak myślisz, co się wówczas dzieje? Jak łatwo się domyślić, mięśnie tej kończyny już prawie w ogóle nie pracują, bo po co, skoro nogę utrzymuje i stabilizuje jakieś zewnętrzne rusztowanie. I tak oto dochodzi do jeszcze większego zaniku mięśni.
To nie wszystko. Po kilku tygodniach, gdy wreszcie możesz zdjąć stabilizator, możesz uznać, że teraz twoja noga jest w pełni zregenerowana i tym samym może jej w pełni bezpiecznie używać.
Problem w tym, że właśnie nie możesz. Dopiero wtedy jest ona narażona na uszkodzenie. Wynika to z rozbieżności twojego myślenia z faktycznym stanem i możliwościami twoich mięśni. Mogą one znacznie mniej, niż w sytuacji, gdybyś od początku z nich korzystał i w miarę możliwości obciążał nogę. Oczywiście w wielu ośrodkach ortopedycznych stosuje się ortezy po rekonstrukcjach ACL, ale powinny być używane tylko w sytuacji, gdy naprawdę są niezbędne.
Rehabilitacja po rekonstrukcji ACL u sportowca i amatora — czym się różni
Trzeba zaznaczyć, że rehabilitacja zawodnika i pacjenta uprawiającego amatorsko sport znacznie różni się między sobą. Sportowcy na ogół mają większą świadomość własnego ciała. Poza tym motorycznie i funkcjonalnie są przygotowani do podejmowania obciążeń znacznie szybciej i z większą intensywnością. To zaś przekłada się przede wszystkim na przyrost mięśni, zwiększenie zakresu ruchu oraz stabilizacji. Znaczącym czynnikiem jest fakt, iż zajęcia terapeutyczne w przypadku sportowców zawodowych odbywają się praktycznie codziennie, a w kolejnych etapach nawet dwa razy dziennie.
Osoby, które nie uprawiają wyczynowo sportu, skłonne są poświęcić kilka godzin w tygodniu, a sportowiec zawodowy musi liczyć się z tym, że poświęca kilka godzin dziennie na ćwiczenia usprawniające. Rehabilitacja ruchowa pacjenta o przeciętnej aktywności fizycznej wydłuża się w związku ze słabszym przygotowaniem fizycznym i brakiem możliwości podporządkowania życia codziennego, w celu powrotu do pełnej sprawności.
Ile trwa rehabilitacja po rekonstrukcji ACL?
Biorąc pod uwagę wszystkie czynniki wymienione powyżej, proces rehabilitacji trawa około 6 miesięcy. Oczywiście to nie jest tak, że przez ten czas nie możesz nic robić. Terapeuta dobiera aktywność ruchową na poszczególnych etapach rehabilitacji indywidualnie. Wiele przy tym zależy od twoich możliwości i potrzeb. Zazwyczaj w ciągu kilku tygodni będziesz w stanie normalnie funkcjonować w zakresie codziennych aktywności życiowych, czyli przemieszczać się sprawnie, kierować samochodem, czy też wykonywać pracę biurową.
Natomiast powrót do aktywności sportowych i pracy fizycznej to zupełnie inna sprawa. To, że możesz już prawidłowo chodzić po rekonstrukcji ACL to jedno, ale sam proces odzyskania możliwości funkcjonalnych i motorycznych trwa znacznie dłużej. By to osiągnąć, potrzebne jest zazwyczaj 6 miesięcy. Dopiero wtedy uzyskasz podstawę do powrotu do znacznych wysiłków i dynamiki.
Oznacza to, że zakończenie procesu rehabilitacji nie jest wyznaczone czasem jej trwania, ale odzyskaniem pełnej funkcji operowanego kolana. Zanim to się stanie, fizjoterapeuta wykona szereg testów oceniających zdolności motoryczne oraz funkcjonalne operowanego stawu i całej kończyny, w stosunku do kończyny nieoperowanej.
Jakich efektów można się spodziewać po rehabilitacji?
Warunkiem uzyskania satysfakcjonujących wyników leczenia jest nie tylko odzyskanie zakresu ruchu i siły mięśniowej. Jest nim również zmysł czucia głębokiego, który stanowi swoisty bezwarunkowy mechanizm chroniący staw kolanowy, w tym również struktury więzadłowe przed mechanicznym uszkodzeniem. Istotnym elementem usprawniania, na który należy zwrócić uwagę, jest odbudowa siły i funkcji mięśnia czworogłowego oraz mięśni tylnej grupy uda.
W trakcie rehabilitacji po rekonstrukcji ACL fizjoterapeuta bierze też pod uwagę twoje odczucia strachu i stan psychiczny. To istotne elementy w procesie zdrowienia. Bez zwalczenia twojej obawy o operowaną kończynę, nie jest możliwy pełny powrót do sprawności.
Mając to wszystko na uwadze, oczywistym wydaje się to, że wszystkich ważnych parametrów nie odzyskasz w ciągu 4 czy 6 tygodni. I dlatego rehabilitacja po operacji kolana tyle trwa. U niektórych osób nawet dłużej niż 6 miesięcy.
Owszem, można pewne elementy przyspieszyć, ale na inne trzeba po prostu czasu, ponieważ nie ma możliwości, by organizm regenerował się aż tak szybko.
Następstwa źle prowadzonej rehabilitacji lub pominiętej rehabilitacji po rekonstrukcji ACL
Zdarza się czasem, że niektóre osoby rehabilitują się na własną ręką, bądź nie rehabilitują się wcale. Nierzadko wynika to z przekonania, że wystarcza im to, co mają od początku. Tak im się przynajmniej wydaje. Jednak w późniejszym etapie, gdy brak było rehabilitacji lub program leczenia przeprowadzony był nieprawidłowo, może to doprowadzić do:
- utrwalenia ograniczenia zakresu ruchu operowanego stawu,
- nieodzyskania prawidłowej masy i siły mięśniowej operowanej kończyny.
To zaś przekłada się na brak prawidłowej stabilności i funkcji operowanego stawu, szczególnie podczas uprawiania sportu. Ostatecznie może to być czynnikiem predysponującym do ponownego uszkodzenia zrekonstruowanego więzadła krzyżowego przedniego.
