Reumatologia

Reumatolog

Zajmuje się diagnostyką i leczeniem chorób kości i stawów oraz ogólnoustrojowych stanów zapalnych tkanki łącznej. Objawami chorób reumatycznych najczęściej są: ograniczenie ruchomości, sztywność, obrzęk i ból stawów.

Reumatolog wykorzystuje przede wszystkim metody leczenia farmakologicznego i rehabilitacyjnego.

Pomocy u reumatologa szukać powinni pacjenci z przewlekłymi stanami zapalnymi tkanki łącznej i schorzeniami takimi jak toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa, zapalenie skórno-mięśniowe, zapalenie wielomięśniowe i przewlekłe niezakrzepowe zapalenie naczyń. Reumatolog zajmuje się również leczeniem osteoporozy, sarkoidozy oraz fibromialgii. Zgłosić się do niego należy wówczas, gdy pojawia się silny ból w okolicy stawów, ból ścięgien, kości lub mięśni, szczególnie jeśli dolegliwości bólowe są intensywne, trwają przez dłuższy czas i nawracają pomimo leczenia lekami przeciwzapalnymi.

Reumatoidalne zapalenie stawów

(RZS, gościec, dawna nazwa: gościec przewlekle postępujący) jest przewlekłą chorobą zapalną atakującą stawy i różne narządy. Najbardziej charakterystycznym jej objawem jest ból, sztywność oraz obrzęk stawów rąk i stóp, ale zapalenie może dotyczyć także innych stawów. Nieleczona choroba prowadzi najczęściej do zniszczenia stawów i ciężkiej niesprawności, a także do uszkodzenia wielu narządów i przedwczesnego zgonu. Wczesne zastosowanie skutecznego leczenia hamuje postęp choroby, zapobiega jej powikłaniom i umożliwia normalne funkcjonowanie.

Łuszczycowe zapalenie stawów

Autoagresywna choroba przewlekła, zaliczana do tzw. spondyloartropatii zapalnych, czyli chorób w przebiegu których występuje jednocześnie zapalenie stawów obwodowych, krzyżowo-biodrowych oraz stawów kręgosłupa. ŁZS charakteryzuje się wyjątkowo różnorodnym przebiegiem, od postaci łagodnych, aż po ciężkie, prowadzące do trwałej niepełnosprawności. Może obejmować nie tylko narządy układu ruchu, ale również inne partie ciała i prowadzić do różnego rodzaju powikłań, np. przyspieszać rozwój miażdżycy.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

(ZZSK) nazywane również chorobą Bechterewa to przewlekły, postępujący proces zapalny, swoim zasięgiem zazwyczaj obejmujący stawy krzyżowo–biodrowe, drobne stawy i więzadła kręgosłupa oraz pierścienie włókniste krążków międzykręgowych (tzw. dysków). Jego głównym objawem jest uciążliwy ból i sztywność kręgosłupa.

Dna moczanowa.

Dna moczanowa, dawniej nazywana podagrą, jest najczęściej rozpoznawaną chorobą zapalną stawów na całym świecie – występuje średnio u 2,5% populacji.
Dna moczanowa spowodowana jest odkładaniem w tkankach kryształów moczanu sodu. Najczęściej zajmuje stawy, co zazwyczaj objawia się atakami bardzo silnego bólu, obrzękiem i ograniczeniem ruchomości zajętego stawu. W zaawansowanej postaci choroby dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia narządu ruchu i niesprawności, a także do zajęcia innych narządów (uszkodzenia nerek, kamicy moczowej, tworzenia guzków dnawych w tkankach miękkich).

Reaktywne zapalenie stawów

Jest zaliczane do grupy chorób reumatycznych, powstających w wyniku agresji własnego układu odpornościowego na komórki błony maziowej. W przypadku zapalenia reaktywnego przyczyną autoagresji jest stymulacja układu odpornościowego przez czynnik zewnętrzny. Zwykle jest to bakteria, a najczęściej paciorkowiec ropotwórczy (Streptococcus pyogenes), który odpowiada za takie pospolite i częste u dzieci schorzenia, jak angina i szkarlatyna. Zapalenia reaktywne obserwuje się także po infekcjach innymi drobnoustrojami, bakteriami, wirusami (zwłaszcza cytomegalowirusem CMV), pierwotniakami (lamblioza), czy mykoplazmami. Uważa się, że znaczenie ma także obecność antygenu HLA B27, który jest związany z ryzykiem rozwoju przewlekłych schorzeń tkanki łącznej (jak np. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa) w przyszłości.

Polimialgia reumatyczna

To zapalna choroba tkanki łącznej, która obejmuje mięśnie szyi oraz obręcz barkową i biodrową. Początek może być gwałtowny, nierzadko objawy rozwijają się przez kilka miesięcy.

Charakterystycznym objawem polimialgii reumatycznej jest ból oraz sztywność w okolicy ramion, szyi, dolnej części pleców i ud. Objawy pojawiają się szybko, w ciągu kilku dni lub tygodni, a czasem nawet w ciągu nocy. Czasami ból pojawia się w stawach, takich jak dłonie lub nadgarstki. Polimalgia reumatyczna może wystąpić w przebiegu wielu chorób reumatycznych, do nich należą m.in. olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic (GCA) oraz reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) oraz spondyloartropatii (SpA).

Zapalenia naczyń

Stanowią niejednorodną grupę chorób, których wspólną cechą jest zapalenie ściany naczyń krwionośnych, uszkodzenie oraz zmniejszenie ich światła, prowadzące do upośledzenia przepływu krwi i niedokrwienia tkanek oraz narządów. Wyróżnia się dwie zasadnicze grupy zapaleń naczyń: pierwotne i wtórne – towarzyszące innym układowym zapalnym chorobom tkanki łącznej, nowotworom złośliwym oraz wywołane przez czynniki zakaźne i chemiczne.

Pierwotne systemowe zapalenia naczyń (PZN) stanowią odrębną, heterogenną grupę chorób o nieznanej etiologii. Należy wiązać duże nadzieje z najnowszą modyfikacją klasyfikacji zapaleń naczyń. Kryteria klasyfikacyjne pomagają dobrze zakwalifikować chorego do odpowiedniej grupy zapaleń, co powinno pozwolić poprawić postępowanie z chorym i uzyskać lepsze wyniki leczenia.

Fibromialgia

( z ang. FMS, czyli fibromyalgia syndrome) Jest to zespół bólowy, od niedawna uznany za odrębną jednostkę chorobową. Charakteryzuje się przewlekłym, uogólnionym bólem to bólem mięśni, kości, stawów i tkanek miękkich. Charakterystyczne dla fibromialgii jest występowanie miejsc o podwyższonej wrażliwości na ucisk, zwanymi punktami tkliwymi. Mimo, że pacjenci i pacjentki z tą jednostką cierpią i często chodzą od lekarza do lekarza, by poprawnie zdiagnozować przyczynę bólu oraz innych dolegliwości towarzyszących, fibromialgia jest zazwyczaj wykrywana dość późno. Wiąże się to z faktem, że objawy tego schorzenia mogą być identyczne lub bardzo podobne do objawów innych chorób i postawienie prawidłowej diagnozy często zajmuje sporo czasu. Najczęściej schorzenie to diagnozują lekarze reumatolodzy, głównie dlatego, że powtarzające się, uporczywe bóle kostne i stawów skłaniają osoby cierpiące z ich przyczyny do poszukiwania pomocy w gabinecie właśnie tego specjalisty.

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Jest wynikiem uszkodzenia chrząstki stawowej i innych struktur stawu. Zwyrodnienie stawów prowadzi do niesprawności i zmniejszenia jakości życia. Pomimo że choroby zwyrodnieniowej nie da się wyleczyć, jest wiele sposobów zahamowania jej postępu i poprawy funkcjonowanie narządu ruchu.
Choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza) jest najczęstszą chorobą układu ruchu. Rozwija się w wyniku zaburzenia jakości i ilości chrząstki stawowej, której zadaniem jest amortyzowanie ruchów stawu i umożliwienie przesuwania się powierzchni stawowych.

Z czasem uszkodzeniu ulegają również inne struktury – kość pod chrząstką stawową, torebka stawowa, otaczające staw więzadła, ścięgna i mięśnie. Skutkiem tego są ból i sztywność stawu, a następnie zniekształcenie jego obrysów oraz ograniczenie ruchomości. Choroba zwyrodnieniowa prowadzi do pogorszenia jakości życia i niesprawności. Najczęściej atakuje kolana, biodra, kręgosłup, stawy palców rąk i stóp, ale może dotyczyć każdego stawu.

Bóle stawów

Stawy to ruchome połączenia kości. Najczęściej zgłaszane są bóle stawów: barkowego, kolanowego, łokciowego, biodrowego. Zdarza się też, że odczuwamy ból we wszystkich stawach – mówimy wtedy, że czujemy „łamanie w kościach”.

Dolegliwości bólowe mogą narastać stopniowo lub rozpocząć się nagle. Ból stawów bywa ciągły bądź pojawia się epizodycznie. Jego źródłem są nie tylko nieprawidłowości samego stawu, lecz także otaczających go struktur, takich jak więzadła czy ścięgna. Niekiedy towarzyszy mu ból mięśni.
Ból stawów to bardzo częsty problem o wielu możliwych przyczynach. Zwykle jest wynikiem urazu (uszkodzenie mechaniczne) lub zapalenia stawów (w tkankach stawowych bądź okołostawowych), a także przeciążenia otaczających go struktur, np. po intensywnym wysiłku fizycznym (przetrenowanie).
U osób starszych ból stawów, który staje się coraz silniejszy jest zwykle oznaką choroby zwyrodnieniowej stawów. Niekiedy przyczyna bólu nie jest związana bezpośrednio ze stawem.

Ból stawów jest dość powszechny. Jeśli jednak nie wiąże się wyraźnie z identyfikowalną przyczyną, np. wysiłkiem fizycznym czy urazem i nie ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni, wymaga wizyty u lekarza, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu inne niepokojące objawy (np. obrzęk stawu, gorączka, poranna sztywność stawów, zaczerwienienie, ocieplenie stawu).

Choroba Raynaulda

Objaw Raynauda jest to zaburzenie naczynioruchowe, charakteryzujące się nagłym, dobrze odgraniczonym zblednięciem, następnie zasinieniem i zaczerwienieniem palców rąk, stóp, rzadko nosa oraz małżowin usznych, któremu towarzyszy zdrętwienie i ból. Dzieli się go na pierwotny, zwany także chorobą Raynauda i wtórny, towarzyszący innym chorobom, określany jako zespół Raynauda. W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę akrocyjanozę oraz erytomegalię. Większość chorych z pierwotnym objawem Raynauda nie wymaga leczenia. Osoby z postacią wtórną choroby powinny być leczone, niestety zwykle leczenie jest nieskuteczne. Postępowanie terapeutyczne w zespole Raynauda polega na leczeniu choroby podstawowej oraz objawów skurczu naczyń.

Toczeń rumieniowaty układowy

Podobnie, jak inne choroby autoimmunologiczne, toczeń charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem okresów zaostrzenia oraz remisji. Choroba ta dotyczy wielu układów w organizmie człowieka, stąd też trudno jest ją jednoznacznie zdiagnozować. W przebiegu tocznia, występuje wiele różnych objawów, które niekoniecznie muszą świadczyć o toczniu.

Toczeń rumieniowaty układowy jest chorobą przewlekłą, autoimmunologiczną, która charakteryzuje się tym, że komórki organizmu ludzkiego zaczynają atakować własne tkanki. Należy on także do chorób tkanki łącznej. W efekcie takiego procesu, tkanki ulegają stopniowemu niszczeniu i dochodzi do rozprzestrzeniania się procesu zapalnego.
W przypadku tocznia rumieniowatego układowego, dochodzi głównie do ataku prowadzonego przez przeciwciała na następujące struktury: stawy i aparat ruchu, a także nerki oraz tkanka skórna. Należy pamiętać, że toczeń rumieniowaty układowy, jest jak sama nazwa wskazuje, chorobą układową, co oznacza, że objawy zapalenia mogą dotyczyć większej ilości tkanek naszego organizmu.

Twardzina układowa (łac. scleroderma)

Jest przewlekłą układową chorobą tkanki łącznej. Tkanka łączna zapewnia podporę narządom, spaja tkanki i występuję w całym organizmie. Twardzina układowa prowadzi do postępującego włóknienia skóry i narządów wewnętrznych, co powoduje zaburzenia ich funkcjonowania. Twardzina układowa jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym – układ odpornościowy niszczy własne komórki i tkanki organizmu, zamiast atakować ciała obce np. bakterie. Choroba rozwija się różnym tempie i prowadzi do zróżnicowanych powikłań.

Miopatie zapalne

Są rzadko występującą heterogenną grupą chorób autoimmunologicznych, uszkadzających przede wszystkim mięśnie. Etiologia miopatii zapalnych jest nieznana. Przebiegają ostro, podostro lub przewlekle, ze znacznym symetrycznym osłabieniem siły mięśniowej, głównie mięśni bliższych. Wyjątkiem jest wtrętowe zapalenie mięśni, w przebiegu którego osłabienie siły mięśni jest niesymetryczne i w kończynach górnych dotyczy mięśni dalszych.

Do najczęstszych miopatii zapalnych należą:

Zapalenie wielomięśniowe (PM – polymyositis)
Zapalenie skórno-mięśniowe (DM – dermatomyositis)
Autoimmunologiczne martwicze zapalenie mięśni (NM – necrotizing myositis)
Sporadyczne wtrętowe zapalenie mięśni (IBM – inclusion body myositis)

Rzadszymi postaciami MZ są:

Ziarniakowe zapalenie mięśni
Eozynofilowe zapalenie mięśni
Zakaźne zapalenie mięśni

Do uszkodzenia mięśni może również dojść w przebiegu:

Choroby autoimmunologiczne, w tym choroby tkanki łącznej
Zespół nakładania (overlap syndrome) – nie można go zaklasyfikować do żadnej z grup, ale ma cechy obserwowane w DM i PM, np. artralgie czy objaw Raynauda
Sarkoidoza – rzekomoprzerostowe zapalenie mięśni łydki lub mięśnia dwugłowego ramienia
Zakażenia wirusem nabytego ludzkiego niedoboru odporności (HIV – human immunodeficiency virus) lub wirusem T-limfocytotropowym (HTLV1 – human T-cell lymphotropic virus) – to zakaźne zapalenie mięśni przebiegające bez bólu, ujawniające się osłabieniem mięśni bliższych

Osteoporoza

Jest to choroba kości, w której dochodzi do ich zrzeszotnienia. Kości stają się kruche i łatwo ulegają złamaniom. Nazywamy ją cichym złodziejem kości, ponieważ bardzo długo nie daje żadnych dolegliwości bólowych i często pierwszym objawem jest złamanie. U osób po 50 r.ż. osteoporoza występuje u 30% kobiet i 8% mężczyzn. Życiowe ryzyko złamania u kobiety 50 letniej wynosi aż 40%! Po pierwszym złamaniu ryzyko kolejnego wrasta 2-10 krotnie. U kobiet w powstaniu osteoporozy zasadniczą przyczyną jest menopauza, która powoduje nagłe obniżenie poziomu estrogenów. Osteoporoza może powstać również w przebiegu innych schorzeń, takich jak: cukrzyca, nadczynność przytarczyc, tarczycy, kory nadnerczy. Osteoporoza może być skutkiem długotrwałego zażywania niektórych leków, jak: glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne, leki przeciwpadaczkowe, leki zmniejszające krzepliwość krwi. Na powstanie choroby wpływają: wiek, uwarunkowania genetyczne, niskie spożycie wapnia (mleko, przetwory mleczne).

Lekarze

dr Anna
Moskwa-Ziętek

Pracowałam na Oddziale Reumatologii i Rehabilitacji, Rehabilitacji Neurologicznej w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Szczecinie, w którym to poza pracą na oddziale oraz w Poradni Reumatologicznej konsultowałam pacjentów pod kątem reumatologicznym z innych oddziałów szpitala.