Jednym z najczęstszych powodów wymiany stawu biodrowego na sztuczny, jest choroba zwyrodnieniowa. Choć wciąż wielu uważa, że problem ten dotyka przede wszystkim osoby starsze, to okazuje się, że w obecnych czasach cierpią na nią również ludzie młodzi. Siedzący tryb życia, rezygnacja z aktywności fizycznej na rzecz spędzania czasu przed komputerem czy z telefonem w dłoni, to tylko niektóre przyczyny tego stanu rzeczy. Do nieodwracalnych zmian w stawie biodrowym może też dojść z powodu nadwagi lub przebytych wcześniej urazów.
W takiej sytuacji nie warto cierpieć z powodu nierzadko bardzo dużych dolegliwości bólowych, tylko rozważyć wymianę stawu na sztuczny. Przemawia za tym między innymi budowa endoprotezy stawu biodrowego, która jest bardzo zbliżona do naturalnego stawu.
Jak zbudowany jest prawdziwy biologiczny staw biodrowy?
W obrębie miednicy umiejscowiona jest tak zwana panewka, która wyłożona jest tkanką chrzęstną. W panewce znajduje się kulista głowa kości udowej, która również wyłożona jest chrząstką. Głowa ta za pośrednictwem szyjki kości udowej, połączona jest z jej trzonem. Dzięki temu powstaje staw kulisty. Jego stabilność uzyskiwana jest za pośrednictwem więzadeł, torebki stawowej, tak zwanego obrąbka panewki i napięcia mięśniowego.
Gdy dojdzie do nieodwracalnego uszkodzenia stawu biodrowego, endoproteza musi w pełni go zastąpić. Jest to możliwe między innymi dzięki temu, że budowa endoprotezy stawu biodrowego jest bardzo podobna. Oznacza to, że w jej skład wchodzi element panewkowy i głowa, która nakładana jest na trzpień umocowany w kości udowej.
W czasie operacji, w dużym uproszczeniu, po odcięciu głowy kości udowej chirurg ortopeda instaluje element panewkowy w uszkodzonej panewce stawu biodrowego pacjenta. Średnicę dopasowuje do miejscowych warunków i do gabarytów właściwej panewki danego stawu. Następnie instaluje on trzpień endoprotezy i nakłada odpowiednią głowę.
W jaki sposób implant mocowany jest do kości?
Budowa endoprotezy stawu biodrowego znacząco wpływa też na sposób jej mocowania. W tym przypadku są dwie możliwości. Panewka i trzpień mogą być zamocowane bezcementowo lub z zastosowaniem tak zwanego cementu kostnego. Aktualnie najbardziej powszechną i najczęściej stosowaną metodą fiksacji implantów jest technologia bezcementowa. Oznacza to, że implanty muszą zostać najpierw wciśnięte, a nawet wbite w tkankę kostną i ten solidny wcisk nazywamy press-fitem.
W ciągu następnych miesięcy po zabiegu zachodzi integracja tkanki kostnej z porowatą powierzchnią implantu. W niektórych przypadkach nie ma możliwości zastosowania tak zwanej fiksacji press-fitowej. Dzieje się tak między innymi z powodu słabej jakości tkanki kostnej, na przykład z powodu osteoporozy. W takiej sytuacji lekarz stosuje tak zwany cement kostny, czyli specjalny klej, który w ciągu mniej więcej 10-12 minut zapewnia trwałe umocowanie panewki i trzpienia w obrębie tkanki kostnej.
Czym się różnią cementowe i bezcementowe panewki?
Element panewkowy cementowy zbudowany jest wyłącznie z polietylenu o wysokiej wytrzymałości. W trakcie zabiegu chirurg ortopeda wkleja go w odpowiednio przygotowaną panewkę stawu biodrowego pacjenta.
Z kolei panewka bezcementowa zawsze zbudowana jest z dwóch części. Pierwsza z nich to metalowa obudowa, skorupa. Najczęściej wykonana jest z tytanu, a jej zewnętrzna powierzchnia jest na ogół mocno porowata. Często wyposażona jest też w różnego kształtu wyżłobienia, czy niewielkie skrzydełka, które mają zwiększyć siłę mocowania, czyli tak zwany press-fit.
Jeśli lekarz stwierdzi, że press-fit nie jest idealny, może wykorzystać otwory w panewkach bezcementowych. Umożliwiają mu one wkręcenie śrub w celu uzyskania dodatkowej fiksacji w kości miednicy.
Następnie po zainstalowaniu elementu metalowego panewki bezcementowej, zakłada on do środka wkład polietylenowy, stanowiący właściwą powierzchnię stawową dla głowy endoprotezy. Lekarze najczęściej stosują wkłady polietylenowe i ceramiczne.
Budowa endoprotezy stawu biodrowego — trzpień
Trzpień to element endoprotezy stawu biodrowego, który wszczepiany jest przez chirurga do jamy szpikowej kości udowej po odcięciu zniszczonej głowy kości udowej. Na trzpieniu znajduje się tak zwana szyjka, na którą zakładana jest sztuczna głowa, pozwalająca uzyskać nowy, kulisty staw. Kształt i długość trzpienia mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od producenta i modelu endoprotezy. Jednak każdy kształt ma optymalizować siłę fiksacji w kości udowej. Ma też minimalizować ryzyko obluzowania i zapewniać optymalne warunki biomechaniczne dla pracy nowego stawu biodrowego.
Rodzaje trzpieni
Ze względu na rodzaj mocowania, wyróżniamy trzpienie:
- cementowe — mają na ogół gładką powierzchnię i są mocowane za pomocą cementu kostnego, czyli tego kleju, o którym wcześniej była mowa; wykonane są głównie ze stopów chromu i kobaltu,
- bezcementowe — mają powierzchnię porowatą i często żłobioną, ponieważ są dosłownie wbijane, aby początkowo uzyskać bardzo dużą siłę fiksacji, która musi starczyć na następne tygodnie i miesiące, do czasu pełnej integracji z tkanką kostną; trzpienie bezcementowe najczęściej wykonane są z tytanu.
Ze względu na długość trzpienia, możemy podzielić je na:
- konwencjonalne — zawsze mają około 150 mm długości,
- krótkie — mają mniej niż 150 mm długości,
- długie — na ogół są stosowane w operacjach rewizyjnych, czyli wtedy, gdy lekarz demontuje endoprotezę, co ma miejsce wtedy, gdy ma ona już wiele lat i doszło do obluzowania; trzpienie te są zawsze dłuższe niż trzpienie konwencjonalne.
Głowa w endoprotezie stawu biodrowego
Głowa jest najprostszym elementem endoprotezy. Standardowe średnice głów sięgają od 28 do nawet 40 mm. Głowy, które mają średnicę 32, 36, czy 40 mm są nazywane głowami dużymi. Używa się głów metalowych z polerowanego stopu chromu, kobaltu i molibdenu albo głów ceramicznych.
Rozmiar endoprotezy — jaki lekarz go dobiera
Każdy pacjent i tym samym każdy staw biodrowy ma inne gabaryty, średnice panewki i inną średnicę oraz kształt jamy szpikowej kości udowej. Inne jest też ustawienie kości udowej w stosunku do panewki.
Jest dużo zmiennych, które lekarz ortopeda musi wziąć pod uwagę, dlatego rozmiary implantów również muszą tę możliwość zapewniać.
Elementy panewkowe występują zawsze w pełnej gamie średnic i stopniowane są co 2 mm. Zaczynają się od średnicy mniej więcej 46 mm, a kończą na ponad 60, a nawet 70 mm w przypadkach specjalnych panewek rewizyjnych.
Trzpienie również mają pełną gamę rozmiarów. Często można w obrębie trzpieni wybierać dodatkowe opcje w kącie szyjki i jej długości. Daje to często ponad 50 rozmiarów do wyboru w kontekście jednego modelu trzpienia.
Gdy chodzi o głowy endoprotezy stawu biodrowego, oprócz różnych średnic mają też zmienną długość szyjki. Pozwala to na regulację długości kończyny, napięcia mięśniowego i innych parametrów biomechanicznych. Są one bardzo istotne, ponieważ wpływają na prawidłowe funkcjonowanie endoprotezy, dzięki której pacjent może prawidłowo chodzić i funkcjonować.
To wszystko sprawia, że każde centrum ortopedyczne musi mieć na stałe w magazynie, całe szafy i szuflady pełne implantów w każdym rozmiarze.
Od czego zależy stabilność stawu biodrowego z endoprotezą?
Budowa endoprotezy stawu biodrowego pomimo wielu podobieństw, pod pewnymi względami różni się od naturalnego stawu.
We wszczepionym stawie biodrowym niestety nie występuje tak istotny element anatomiczny, którym jest obrąbek stawowy, odpowiedzialny za skuteczną stabilizację prawdziwego, biologicznego stawu biodrowego. W związku z tym stabilność endoprotezy zależy od kilku czynników, na które lekarz ma wpływ śródoperacyjnie.
Dobre ustawienie poszczególnych elementów endoprotezy
Lekarz przede wszystkim musi wszczepić element panewkowy i trzpień w odpowiednim ustawieniu kątowym, w trójwymiarowej perspektywie. Z kolei kształt implantów oraz duża średnica głowy bardzo istotnie zwiększają stabilność endoprotezy. Jeśli panewka będzie zbyt otwarta ku przodowi, wówczas w momencie wyprostu może się do przodu zwichać. I podobnie, gdy zbyt mocno skierowana będzie ku tyłowi, to również w momencie zgięcia, generowane będzie zwichnięcie.
To samo dotyczy umiejscowienia trzpienia. Jeśli będzie zwyrotowany za bardzo do przodu, wtedy też będzie istniała tendencja do zwichnięcia. Dlatego te wszystkie ustawienia kątowe w trójwymiarze są kluczowe.
Technika zabiegowa
Każda ingerencja w ciągłość mięśni wokół stawu biodrowego, zwłaszcza mięśnia pośladkowego średniego w czasie operacji, powoduje pogorszenie ich funkcji. W związku z tym dostępy operacyjne małoinwazyjne polegające na dotarciu do stawu biodrowego pomiędzy poszczególnymi grupami mięśniowymi bez ich uszkodzenia, zmniejszają znacząco ryzyko zwichnięcia endoprotezy.
Odpowiednie postępowanie pooperacyjne
W okresie 6 tygodni po operacji wskazany jest rozsądek w testowaniu skrajnych zakresów ruchu. Pacjent powinien go zachowywać niezależnie od tego, jaką metodą był operowany.
W naszym centrum ortopedycznym nie zalecamy jednak żadnych dodatkowych nakładek na toaletę, czy restrykcji w pozycji spania oraz formy ruchu w życiu codziennym. Niemniej jednak jest to kwestia bardzo zmienna, zależna od ośrodka ortopedycznego i od poszczególnych operatorów. Należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń pooperacyjnych, co na pewno pozwoli uniknąć powikłań w postaci zwichnięcia endoprotezy.
Która proteza stawu biodrowego jest najlepsza?
Nie ma jednego najlepszego implantu na świecie. Implanty renomowanych światowych producentów nie różnią się od siebie jakością i wytrzymałością. Najważniejsze jest dobranie implantu do warunków anatomicznych pacjenta, jego wieku i aktywności.
Drugi bardzo istotny element to technika operacyjna, ze szczególnym uwzględnieniem technik małoinwazyjnych.
Aby ostateczny efekt wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego był jak najlepszy, ważna jest współpraca między pacjentem a lekarzem. Ważne jest też skrupulatne stosowanie się do zaleceń pooperacyjnych, oraz pełne zaangażowanie pacjenta w rehabilitację po zabiegu.
