Czym są osteotomie wokół stawu kolanowego? Już sama nazwa zabiegu może budzić twój strach, ale nie taki diabeł straszny, jak go malują. A mówiąc poważnie, nie jest to zabieg ani tak bardzo inwazyjny, ani rozległy, jak sama nazwa wskazuje. Przede wszystkim jednak osteotomia kolana daje naprawdę bardzo dobre wyniki.
Osteotomia kolana – na czym polega zabieg
Zabieg osteotomii stosowany jest u osób, u których zdiagnozowano zaburzoną oś kończyny, czyli deformację albo szpotawą, albo koślawą. W praktyce oznacza to, że ich kolano jest wygięte albo na zewnątrz, albo do środka. Skutkiem tego jest przeciążeniowe uszkodzenie jednego przedziału.
Zabieg osteotomii polega na takim wykonaniu nacięcia, aby odciążyć przedział zniszczony i przenieść obciążenie na przedział zdrowy. To pozwala przywrócić i poprawić prawidłową biomechanikę stawu. Przede wszystkim jednak zmniejsza dolegliwości bólowe.
Ważna jest przy tym znajomość biomechaniki stawu kolanowego. Otóż oś obciążenia kończyny powinna w stawie kolanowym przechodzić nie idealnie przez środek stawu kolanowego, tylko trochę bardziej bocznie. To właśnie warunkuje, że staw kolanowy jest obciążany symetrycznie.
U osób z zaburzoną osią dochodzi do dwóch głównych deformacji w postaci:
- kolana szpotawego wygiętego na zewnątrz,
- kolana koślawego wygiętego do środka.
W przypadku deformacji szpotawej znacznie przeciążany jest przedział przyśrodkowy. W takiej sytuacji zarówno chrząstka stawowa, jak i łąkotki narażone są na uszkodzenia wynikające z już nieprawidłowej biomechaniki. Jeżeli nałożą się do tego urazy w postaci urazowego pęknięcia łąkotki lub uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego powodującego niestabilność, wówczas ten przedział przyśrodkowy jeszcze bardziej w kolanie szpotawym jest narażony na zniszczenie i powstanie choroby zwyrodnieniowej.
Zabieg osteotomii polega na przywróceniu prawidłowego, symetrycznego obciążania stawu kolanowego. Oznacza to, że chirurg ortopeda przenosi oś obciążenia z przedziału zniszczonego na środek kolana tak, żeby dociążyć przedział nieuszkodzony.
W kolanie koślawym mamy sytuację odwrotną. W tym przypadku oś obciążenia przechodzi przez przedział boczny w stawie kolanowym. Przedział przyśrodkowy praktycznie u osób z takim kolanem jest nieużywany.
Mówiąc krótko, osteotomia kolana to korekcja zaburzonej osi, dzięki czemu obciążenia w stawie kolanowym znów będą rozkładane symetrycznie.
Przygotowanie pacjenta do osteotomii kolana i proces planowania zabiegu
Na pierwszej wizycie lekarz zbiera dokładny wywiad, wykonuje badanie kliniczne kolana i sprawdza kolano w różnych testach. Bardzo ważne jest zapoznanie się z oczekiwaniami pacjenta. Chodzi o wiedzę na temat tego, do jakiej aktywności fizycznej, w tym sportowej chce wrócić i tym samym czego oczekuje on od kolana.
Następnym krokiem w planowaniu jest wykonanie badań obrazowych. W przypadku osteotomii kolana są to dwa podstawowe badania:
- wykonanie zdjęć osteometrycznych kończyn dolnych — to badanie pozwala na dokładną ocenę, przez którą część kolana przebiega oś obciążenia. W trakcie robienia takiego zdjęcia pacjent stoi, aby ujęcie objęło całe jego nogi, czyli stawy biodrowe, kolanowe i skokowe. Tylko w ten sposób lekarz może ocenić oś obciążenia stawu kolanowego.
- badanie stawu kolanowego rezonansem magnetycznym — pomaga potwierdzić, że uszkodzenie dotyczy tylko jednego przydziału w stawie kolanowym, co jest niezbędne do wykonania zabiegu osteotomii. Jeżeli okaże się, że uszkodzenia są w dwóch lub trzech przedziałach, to jest to przeciwwskazaniem do osteotomii. Rezonans pokazuje, czy uszkodzenie jest tylko w tym konkretnym przedziale, który jest właśnie przeciążony, czy też istnieją jeszcze inne uszkodzenia, które mogą być wspomnianym przeciwwskazaniem do osteotomii.
Dopiero po zebraniu wywiadu medycznego, wykonaniu badana klinicznego i dwóch badań obrazowych, lekarz może zakwalifikować pacjenta do zabiegu. Zanim go jednak rozpocznie, musi też określić stopień korekcji. Dzięki temu będzie wiedział, w jaki sposób naciąć i wykonać osteotomię, aby tej osi ani nie skorygować za mało, ani za dużo. Chodzi o to, aby nie:
- zrobić hiperkorekcji, czyli nadmiernej korekcji,
- przeciążyć tego drugiego przedziału, który jest zdrowy,
- zostawić osi obciążenia w tym przydziale, który jest chory.
Możliwe to jest dzięki specjalnym programom, które pomagają dokładnie określić, w jaki sposób wykonać osteotomię, żeby tę oś przesunąć w idealne miejsce.
Jakiego rodzaju osteotomie można wykonać wokół stawu kolanowego?
W stawie kolanowym mamy trzy przedziały:
- przedział przyśrodkowy,
- staw rzepkowo-udowy,
- przedział boczny.
Wskazaniem do osteotomii jest uszkodzenie tylko jednego przedziału. Pozostałe dwa przedziały powinny być zdrowe. Każdy z tych przedziałów na skutek zaburzonej osi obciążenia, może być narażony na zniszczenie i uszkodzenie. Dlatego też są różne typy osteotomii w zależności od tego, który przedział został zniszczony.
W przypadku zniszczonego przedziału izolowanego uszkodzenia przedziału bocznego i deformacji koślawej, kiedy kolano jest wygięte do środka, chirurg ortopeda wykonuje tak zwany zabieg osteotomii nadkolanowej. W jego trakcie szpotawi kolano i wyprostowuje oś, przywracając w ten sposób prawidłową oś kończyny.
Gdy chodzi o kolano szpotawe, które jest wygięte na zewnątrz, przedział przyśrodkowy jest narażony na uszkodzenia i na powstanie choroby zwyrodnieniowej. Dlatego w takim przypadku lekarz wykonuje zabieg wysokiej osteotomii kości piszczelowej, czyli zabieg koślawiący. Przenosi w ten sposób oś obciążenia z przedziału przyśrodkowego na środek kolana.
Przeciążenie stawu rzepkowo-udowego
Może też dojść do sytuacji, kiedy przeciążony jest staw rzepkowo-udowy. Najczęściej dochodzi do tego w przypadku:
- lateralizacji rzepki,
- bocznego przyparcia rzepki,
- nadmiernej rotacji guzowatości kości piszczelowej, kiedy ten tor rzepki jest nieprawidłowy.
Wskutek tego dochodzi do zniszczenia bocznej części stawu rzepkowo-udowego. W takim przypadku lekarz może wykonać tak zwaną osteotomię Fulkersona. W jej trakcie koryguje tor rzepki, odciąża boczny przedział stawu rzepkowo-udowego i przesuwa rzepkę bardziej do przyśrodka.
Uszkodzenie korzenia tylnego
Bardzo częstą patologią w uszkodzeniu łąkotki są uszkodzenia korzenia tylnego. Polegają one na tym, że tak naprawdę cała łąkotka może być jako struktura prawidłowa, natomiast uszkodzony jest jej przyczep tylny. Skutkuje to tym, że łąkotka zupełnie wysuwa się ze stawu. Dzieje się tak pomimo tego, że zwykle wygląda ona na prawidłową i nieuszkodzoną strukturę. W rzeczywistości jednak absolutnie nie pełni swoich funkcji biomechanicznych i amortyzujących. Dzieje się tak, ponieważ uszkodzenie korzenia tylnego sprawia, że tej łąkotki po prostu w stawie nie ma.
W takiej sytuacji lekarz łączy zabieg osteotomii z rekonstrukcją korzenia tylnego łąkotki, wsuwając łąkotkę z powrotem do stawu i przywracając jej funkcję amortyzującą.
Ekstruzja łąkotki
Kolejną patologią często obserwowaną szczególnie w kolanach szpotawych, w tych wygiętych na zewnątrz, gdzie oś obciążenia przechodzi przez przydział przyśrodkowy, jest tak zwana ekstruzja łąkotki. Jest to patologia opisywana na rezonansach, ale tak naprawdę do tej pory lekarze nie mieli skutecznego sposobu, aby ją leczyć.
Ekstruzja łąkotki, czyli wysuwanie się łąkotki ze stawu, spowodowana jest zaburzeniem osi. Gdy przedział przyśrodkowy, przez który przechodzi oś kończyny, jest nadmiernie obciążany, to wskutek zbyt dużego nacisku łąkotka jest wysuwana ze stawu. I dokładnie tak, jak przy uszkodzeniu korzenia tylnego, funkcje amortyzujące tej łąkotki są znacznie mniejsze. To zaś sprawia, że zarówno choroba zwyrodnieniowa, jak i uszkodzenie chrząstki stawowej bardzo szybko postępują.
Łączenie zabiegu osteotomii z zabiegami naprawczymi
Warto też wiedzieć, że obecnie sam zabieg osteotomii nie jest zabiegiem izolowanym. Oznacza to, że lekarz jest w stanie połączyć zabieg osteotomii, który jest zabiegiem pozastawowym (w tym zabiegu nie dochodzi do ingerencji w sam staw kolanowy), z zabiegami naprawczymi w samym stawie kolanowym.
Obecnie w trakcie osteotomii lekarz jest w stanie wykonywać tak zwaną centralizację łąkotki. Przy pomocy specjalnych implantów i nici wszywa on łąkotkę z powrotem w jamę stawu. Robi to tak, aby:
- oddzielała ona kość piszczelową od kości udowej,
- obciążenie przenosiło się nie bezpośrednio z kłykcia kości na kłykieć kości piszczelowej, ale właśnie poprzez tę wszytą łąkotkę.
W przypadku pacjentów młodych, aktywnych, z uszkodzonym więzadłem krzyżowym przednim lub tylnym i z zaburzoną osią kończyny, lekarze również stosują zabiegi kompleksowe, czyli wykonują osteotomię z jednoczesną naprawą uszkodzonych więzadeł.
Gdy doszło do urazowego uszkodzenia chrząstki stawowej, to oprócz zabiegu osteotomii odciążającego przedział przeciążony, ortopeda wykonujemy zabiegi naprawcze na uszkodzonej chrząstce. Może to zrobić przy pomocy:
- mikrozłamań,
- różnych membran,
- innych technik naprawczych.
Osteotomia kolana — jakie są najczęstsze wskazania do zabiegu
Idealnym pacjentem jest przede wszystkim pacjent aktywny. Ten, który chce wrócić do aktywności fizycznej, w tym aktywności sportowej. Jest to pacjent, który ma uszkodzenie jednego przydziału w stawie kolanowym i który ma zaburzoną oś. Oznacza to, że ma albo deformację szpotawą, albo koślawą.
To też pacjent, który ma odpowiedni zakres ruchu, ponieważ przy zabiegu osteotomii nie może być zbyt dużego deficytu, jeżeli chodzi o wyprost i zgięcie. Przy kwalifikacji do osteotomii ważny jest nie tyle wiek metrykalny, ile biologiczny. Istotne są też oczekiwania pacjenta.
Jak widzisz, choć nazwa może brzmieć groźnie, to w rzeczywistości nie ma powodów do obaw. Nie ma tu miejsca żadne łamanie kości w bólach. Osteotomia kolana jest zabiegiem małoinwazyjnym. Polega on na precyzyjnym nacięciu kości i skorygowaniu osi, a następnie zespoleniu specjalnym implantem, który jednocześnie umożliwia szybką rehabilitację.
Osteotomia kolana to zabieg, w którym lekarz koryguje zaburzoną oś i dzięki temu odciąża przedział, który jest zniszczony. Warunkiem wykonania tego zabiegu jest to, aby reszta przedziałów stawu kolanowego była nieuszkodzona. Pozwala to na ich dociążenie po zakończeniu operacji.
Zabieg osteotomii albo pozwala odłożyć konieczność wszczepienia endoprotezy w czasie, albo, jak ma to miejsce u niektórych pacjentów, całkowicie wyeliminować taką potrzebę. Warto też podkreślić, że jest to zabieg kompleksowy. Oznacza to, że w czasie zabiegu osteotomii, oprócz skorygowania zaburzonej osi, lekarz ortopeda naprawia uszkodzenia wewnątrzstawowe.
